Το ξεγύμνωμα της αληθείας

Στην εποχή όπου ο αναγνώστης γίνεται δημοσιογράφος και ο δημοσιογράφος αναγνώστης, τελικά κανείς δε μαθαίνει τι γίνεται, όπως διαβάσαμε στο περιοδικό ΄Esquire΄.

Και ξαφνικά το πολιτικό σύστημα ανακάλυψε εκ νέου τον απόλυτο εχθρό του: τα μίντια και ορισμένες περιπτώσεις δημοσιογράφων. Και να οι μηνύσεις, να οι εισαγγελείς, να οι οργισμένοι δεκάρικοι περί χτυπημάτων στην «ανεξαρτησία της δημοσιογραφίας», στην «καρδιά της ελευθεροτυπίας» και άλλα πομπώδη. Από κοντά και μερικές θεωρίες συνωμοσίας για του λόγου το αληθές. Αλήθεια, τι έχει συμβεί στα ελληνικά μίντια και δίνουν την εικόνα διαλυμένου στρατού από ξυπόλυτους φαντάρους και στρατηγούς που πασχίζουν να αποδείξουν ότι στη δημοσιογραφική καταιγίδα της ερήμου που εξελίσσεται σε ολόκληρο τον πλανήτη θα σηκώσουν τη σημαία;

Οι παιδικές ασθένειες της ελληνικής δημοσιογραφίας έχουν σχέση με ολόκληρο το σύστημα που την εξέθρεψε σαν αναρριχητικό φυτό, που, ως γνωστό, ποτέ δεν καταφέρνει να ξεπεράσει αυτό που το στηρίζει. Για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της ελληνικής δημοσιογραφίας είναι αυτό που έχει γράψει ο γελοιογράφος της El Pais που υπογράφει ως El Roto: «Το πρόβλημα της εποχής που ζούμε, της χρυσής εποχής της επικοινωνίας και της ενημέρωσης, είναι πως δεν υπάρχει τρόπος να μάθεις τι γίνεται».

Η πρώτη και μεγαλύτερη αλλαγή που έχουμε υποστεί ως επαγγελματικός κλάδος έχει σχέση με τις συνολικότερες δομικές αλλαγές που έχει υποστεί το οικοσύστημα των ΜΜΕ, κάτι που δεν είναι αμιγώς ελληνικό φαινόμενο. Η διαφορά από άλλες κοινωνίες, όπως η αμερικανική ή σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές, είναι πως εκεί έχουν αποδεχτεί τις αλλαγές αυτές και η αγορά των μίντια αναζήτησε σχετικά νωρίς τρόπους να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. «Το DNA της ενημέρωσης άλλαξε. Πρέπει τώρα να αλλάξουμε το DNA των δημοσιογράφων» είχε γράψει πριν από καιρό ο Γάλλος ερευνητής των νέων μέσων επικοινωνίας Benoit Raphael, δημιουργός του La social NewsRoom. Κι αυτό λέει πολλά, όχι μόνο για την επαγγελματική νοοτροπία και κουλτούρα των δημοσιογράφων. 

Μεταφράζοντας τα λόγια του, μία από τις πρώτες παραδοχές που θα πρέπει να κάνουμε εμείς ως επαγγελματίες παραγωγοί ειδήσεων των media (news producer) αλλά και η κοινή γνώμη ως καταναλωτής ειδήσεων (news consumer) είναι ότι οι πρώτοι έχουμε από καιρό απολέσει το αποκλειστικό δικαίωμα της παραγωγής και της διακίνησης των ειδήσεων. Ειδήσεις πλέον παράγουν και διακινούν όλοι. Έτσι το προπατορικό μοντέλο επικοινωνίας «ένας παραγωγός ειδήσεων-ένα μέσο-απεριόριστος αριθμός παραληπτών» έχει αλλάξει δομικά και συστημικά: «απεριόριστος αριθμός παραγωγών-απεριόριστα μέσα-απεριόριστος αριθμός καταναλωτών». Και εδώ είναι που ο παραλήπτης των ειδήσεων γίνεται καταναλωτής, κάτι που σημαίνει ότι έχει εκ των προτέρων λόγο και συμμετοχή σε ό,τι επιθυμεί να καταναλώσει. Άρα, η απεριόριστη εξέλιξη της διαδικτυακής τεχνολογίας -ό,τι κι αν αυτή σημαίνει- έχει δημιουργήσει ένα νέο είδος πολίτη: αυτόν που δε συμμετέχει στην ενημέρωση ξεφυλλίζοντας την εφημερίδα του σε ένα παραλιακό καφέ το μεσημέρι της Κυριακής, αυτόν που δεν είναι παθητικός αποδέκτης, αλλά συνδημιουργός του δημοσιογραφικού περιεχομένου έχοντας στα δάχτυλά του όλα τα μοντέρνα εργαλεία πρόσβασης και διακίνησης πληροφορίας. Ο producer και ο consumer συναντιούνται πλέον σε ένα νέο όρο που περιγράφει τη σύγκλιση και των δύο: prosumer.

«Ένας ολοζώντανος, παγκόσμιος πολυκυτταρικός οργανισμός», όπως περιγράφει και ο πρώην διευθυντής της Le Monde Diplomatique Ιγνάσιο Ραμονέ, χωρίς ωστόσο να αποκαρδιώνει τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, τουλάχιστον της πατρίδας του, αφού αναφέρει ότι «παραδόξως το κοινό των εφημερίδων είναι σήμερα μεγαλύτερο από ποτέ. Όσοι μετέχουν στην κοινωνία των δικτύων θέλουν να έχουν πρόσβαση στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και επισκέπτονται τις ιστοσελίδες τους, ιδιαίτερα των έντυπων που θεωρούνται τα πιο σοβαρά (.) Από τους διακόσιους αμερικανικούς ιστότοπους ενημέρωσης με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα, εκείνοι των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης απορροφούν το 67% της κίνησης».